r t t y - b u l l e t i n         xx           -------------------------        xxxx       xxxxxx         wekelijks bulletin van pi4vrz/a      xxx  xxx        landelijk zendstation  van de   v r z a,     xxx    xxx       d e vereniging van radio zend amateurs    xxx vrza xxx      q t h           : apeldoorn - regio 05     xxx    xxx       locator         : c m 70 b  - j o 2 2 x f      xxx  xxx        frequenties apeldoorn: 7.042 mhz lsb,       xxxxxx         145.250 mhz en 433.575 mhz. fm rondstralend        xxxx          relais limburg  : 144.775 en 433.250 mhz vert.         xx           relais kagerland: 145.225 mhz fm rondstralend                      relais friesland: 430.025, 1298.700 mhz      --------      pi4vrz/a        datum           : 14 juni 2003      --------        redactie        : michiel pe1scm dit bulletin wordt uitgezonden met een snelheid van 50 baud en een toonshift van 170 hz (1275 - 1445 hz) en op 40 meter in fsk/lsb ---- pi4vrz/a -- met relayering bij pa5wim, pi4kgl, pi2/pi6hvn ---- van de redaktie --------------- goedenmorgen beste meeschrijvers. omdat er vandaag geen regulier bulletin bij ons binnengekomen is krijgt u een reservebulletin. we hopen dat u er veel leesplezier van heeft. ---- pi4vrz/a -- met relayering bij pa5wim, pi4kgl, pi2/pi6hvn ---- extreme low frequencies ----------------------- terwijl het grootste deel van de radiocommunicatie tegenwoordig in de hf-, vhf- en uhf-delen van de band plaatsvinden, was de frequen- tieband tussen 10 en 500 kilohertz ooit de belangrijkste plaats voor radiocommunicatie. dit was voornamelijk vanwege het feit dat deze frequenties betrouwbare lange-afstandsverbindingen mogelijk maakten, waarbij zelfs onder extreme omstandigheden de commnunicatie nog mo- gelijk was. zelfs gedurende extreme uitbarstingen van de zon waarbij alle andere frequenties onbruikbaar waren kwamen de very low fre- quency (vlf)-signalen door, zelfs beter dan anders. tot het begin van de jaren 60 waren er vele commerciele en mili- taire zendstations die in de vlf-band veel standaardverkeer gene- reerden om berichten over te brengen. door het gebruik van satel- lieten en andere mogelijkheden om op hogere frequenties berichten wereldwijd over te seinen is de v/elf-band in onbruikgeraakt. hoewel niet geheel... er is nog altijd een aantal frequenties die vanwege hun eigenschappen worden gebruikt, zoals we later nog zullen zien. laten we eerst eens gaan kijken naar de frequenties en hoe ze ver- deeld worden. lf (low frequencies)            535 khz - 150 khz vlf (very low frequencies)      150 khz - 3 khz elf (extremely low frequencies) 3 khz - 30 hz hoewel de verdeling in de drie groepen relatief is en niet geheel exact, hebben ze alle drie verschillende propagatie-eigenschappen. we zullen eerst lf eens onder de loep nemen. deze frequenties zitten tussen ongeveer de onderkant van de am-omroepband tot ongeveer 100 kilohertz. in dat gebied is er nog een verdere verdeling te maken die gebaseerd is op de veranderingen in propagatie die optreedt als de frequenties lager worden. kort samengevat komt het er op neer dat de lf een propagatie kent die gelijk staat aan de omroepband. ge- durende de dag zijn alleen de grondgolven bruikbaar, met afstanden tot ongeveer 350 kilometer. 's avonds en 's nachts kunnen aanmerke- lijk grotere afstanden overbrugd worden. tussen de 300 en 100 khz hebben de golven de neiging om de vorm van de aarde over grote afstanden te volgen. ook is er dan praktisch geen reflectie meer door de ionosfeer. skips treden er niet meer op, de signalen gaan als het ware door een soort van buis, gevormd door het aardoppervlak en de ionosfeer. het spectrum onder de 150 kilohertz biedt vele interessante moge- lijkheden om signalen te horen vanwege de zeer karateristieke eigenschappen. de propagatie is nog meer ongebruikelijk dat wat in de lf plaatsvindt. het tunnel-effect zoals bij de lf ook optreedt is bij vlf ook aanwezig, maar dan in extreme mate. ionosfeer-reflecties treden absoluut niet op. behalve dat ze makkelijk door de lucht gaan hebben ze ook nog de eigenschap dat ze behoorlijke afstanden door steen heen kunnen gaan. dit voordeel is door vele grotverkenners en mijnbouwers gebruikt om contact met de ondergrondse ploegen te houden. bovendien kunnen de golven door het water gaan, wat bij hogere frequenties nauwelijks lukt. daarnaast wordt er erg veel aandacht besteed aan de frequenties onder de 9 khz. natuurkundigen vinden hier een groot aantal 'na- tuurlijke radiobronnen'. 'whistlers', waarvoor geen goede neder- landse term is, zijn daar te horen. gedacht wordt dat dit energie pulsen van bliksemflitsen zijn die het aardmagnetisch veld volgen. ze kunnen gehoord worden op speciale ontvangers. deze ontvangers (die trouwens verrassend makkelijk te bouwen zijn) kunnen tot on- geveer 300 hertz afgestemd worden. er wordt in de elf-band onderzoek gedaan naar vele geluiden van zowel bekende als onbekende bronnen. naarmate de frequenties lager worden blijkt de doordringbaarheid in onder andere water toe te nemen. zelfs dik zee-ijs rondom de polen is in de praktijk geen probleem voor deze extreem lage frequenties gebleken. ---- pi4vrz/a -- met relayering bij pa5wim, pi4kgl, pi2/pi6hvn ---- zoals gezegd waren er een aantal frequenties die nog steeds in gebruik zijn, sinds jaar en dag maken duikboten gebruik van lage- frequentie-golven voor communicatie met hun bases in voornamelijk amerika en rusland. waarom op de elf? voornamelijk vanwege de eigenschap dat de golven tot diep in de oceaan door kunnen dringen. ook duikboten onder het poolijs kunnen door middel van elf orders ontvangen. ook nu nog is er in de oceanen een hele vloot van nuclair aange- dreven duikboten te vinden. vaak meer dan 300 meter diep weggedoken spelen ze verstoppertje met elkaar en met de zeer geavanceerde opsporings- en detectiestations van de 'vijand'. deze schepen kunnen weken achtereen op deze diepte blijven, zonder dat ze aan de opper- vlakte hoeven te komen. het enige probleem dat daarbij ontstaat is hoe informatie van de oppervlakte naar de duikboten moest komen. in de internationale wateren is de enige mogelijkheid om elf-radio te gebruiken. in het verleden is in zowel de verenigde staten als de sovjetunie een elf-zender gebouwd. de amerikanen bouwden een systeem op 76 hz, de russen op 82 hz. het bouwen en gebruiken van deze zenders is allerminst goedkoop of makkelijk te noemen. het antennepark neemt veel ruimte in beslag en de zender vereist een kleine elektrici- teitscentrale voor zichzelf. daarnaast moeten de geologische condities onder de antenne goed in de gaten gehouden worden. waar de meeste antennes voor hogere frequenties een goede aarding nodig hebben, is dat bij elf-zenders juist niet het geval, deze worden gebouwd op een plaats met weinig elektrische grondgeleiding. in de rest van het verhaal over elf hebben we het over de russische zender 'zevs' die noordwest van moermansk opgesteld staat. met een zenderfrequentie van 82 hz praten over werkelijk lange golven. met een golflengte van 3658.5 kilometer is de golflengte meer dan een kwart van de diameter van de aarde. als je al bedenkt dat een gemiddelde achtertuin al te klein is voor een halvegolf- dipool voor 80 meter, denk je dan in dat een halvegolfdipool voor 82 hz een lengte zou hebben van 1830 kilometer. dit is langer dan de afstand moskou-berlijn. gelukkig voor de bouwers van zevs hoefden ze geen rekening te houden met lange theoretische dipolen om een bruikbaar signaal van de antenne af te stralen. de oplossing daar- voor zit onder onze voeten. hoe ziet namelijk een elf-zendersysteem eruit? de russen gebruiken twee sweep-generatoren die sinusvormige golven afgeven in twee parallelle horizontale antennes, elk ongeveer 60 kilometer lang. de generatoren zorgen voor stromen van ongeveer 200-300 ampere in de antennes, met frequenties tussen de 20 en 250 hz. toch zijn die twee 60 kilometer lange antennes niet de werkelijke antenne, maar de voedingslijn. de eigenlijke antenne is de aarde zelf. door de antenne op een plaats te bouwen waar slechte elek- trische grondgeleiding is en door het aarden van de voedingslijnen aan de uiteinden wordt het signaal diep in de aarde gedrongen. hierdoor wordt de aarde zelf het stralende element. het aangezicht van het zichtbare deel, de voedingslijnen, lijkt wel een beetje op van die oude telegraafdraden aan telegraafpalen. vanaf de laatste paal aan het einde van elke antenne is een dikke koperdraad verbon- den met een staaf diep in de grond voor de aarding. het rendement is niet erg hoog, het effectief uitgestraalde vermogen is slechts een paar watt. toch is dit genoeg om praktisch de hele aarde te kunnen bestrijken. ---- pi4vrz/a -- met relayering bij pa5wim, pi4kgl, pi2/pi6hvn ---- nu we weten hoe het signaal gemaakt wordt, gaan we eens kijken hoe er modulatie plaatsvindt. de zevs 82 hz transmissie maakt gebruik van minimum shift keying (msk) als modulatiemethode. de meeste moderne elf en vlf zenders maken van deze modulatie gebruik. wat de uitzending eigenlijk uniek maakt is de zeer kleine variatie in fre- quenties die tijdens de berichtenfase gebruikt wordt. de grootste shift die ooit werd gemeten was 81 tot 83.3 hz, bij het begin van een verzonden bericht. de frequentieverandering van slechts 2.3 hertz maakt het veschil tussen mark en space in het uitgezonden msk-signaal. hoe ziet een bericht eruit? dat is niet precies bekend, maar wel bij benadering. op 8 december 200 maakte renato romero in italie een opname van een uitzending van zevs. voor het begin van het bericht werd er een soort van 'message waiting' signaal uitgezonden. dit bestond uit een signaal van 81.6 hz (laag) gedurende 8 minuten en daarna 4 minuten hoog (82.7 hz). het bericht zelf duurde 16 minuten, waarna de draaggolf weer op 82 hz terug kwam. elf-berichten hebben een zeer lage snelheid van verzenden. dit, in combinatie met hoge natuurlijke ruisniveau's op de frequenties, vragen extra aandacht voor de codering van de berichten. hoewel de exacte codering natuurlijk een militair geheim is, is er door ver- schillende mensen een slag naar geslagen. bericht met directe orders zoals 'stuur raket 2,4,6,8 naar het voorgeprogrammeerde adres' zijn niet waarschijnlijk. dit zou bij een verkeerde decodering zeker een onherstelbaar probleem veroorzaken. in plaats daarvan wordt een 3-lettercode gebruikt die gedurende 15 minuten herhaald wordt in het elf-bericht. ondanks dat je maar drie letters hebt zijn er nog altijd 35937 verschillende codes (33 x 33 x 33 = 35937) mogelijk met het 33-letterige russische alfabet. het gecodeerde bericht wordt gestuurd met een herhalende code met ingebouwde foutcorrectie. de bitrate is slechts een paar bits per minuut. het bericht wordt herhaald tot genoeg data verzameld is om de ontvanger te kunnen laten beslissen dat een letter goed ontvangen is. aan het eind van het berichtendeel in de uitzending wordt er verwacht dat drie karakters goed van zevs naar de duikboot in kwestie zijn overgekomen. in het begin van de jaren 90 werd diverse keren waargenomen dat zevs uitzond met morse. als de russen nog steeds in deze mode en met deze code uitzenden dan gaan dezelfde regels als boven op. de lengte van elke punt en streep is natuurlijk gigantisch, vergeleken met de morse op amateurbanden. in plaats van het sleutelen van de draaggolf is het voordeliger voor de kwaliteit om frequentieveranderingen (fsk) toe te passen. sommige andere bronnen meldden andere operationele modes van de elf-zenders zoals zevs en zijn amerikaanse tegenhanger op 76 hz, waarvan enkele overduidelijk een test waren. maar de simpelste me- thode is ook de meest angstaanjagende: de continu-transmissie- methode. een specifieke code, 'alles normaal', wordt voortdurend uitgezonden. onvoorziene zaken en geprogrammeerde onderbrekingen in deze keten van ok's geven aan dat een 'veranderde situatie' is opgetreden. deze onderbreking en daarbij behorende verlies van data van het vasteland is een order om een nieuwe set acties te beginnen, gebaseerd op de nieuwe situatie op het land. duidelijk mag zijn wat dit betekent voor een land dat al in complete staat van nucleaire paraatheid is... hopelijk gebeurt dit nooit. bron: gebaseerd op een aantal artikelen op het internet.       vertaald en samengevoegd door michiel pe1scm ---- pi4vrz/a -- met relayering bij pa5wim, pi4kgl, pi2/pi6hvn ---- u heeft gekeken naar het telex (rtty) bulletin van pi4vrz/a. heeft u berichten die in dit bulletin kunnen worden verwerkt, neem dan contact op met pi4vrz/a: 1) telefoon (beantwoorder): 055-5792097 2) faxapparaat            : 055-5792337 3) e-mail (alle operators): pi4vrz(a)vrza.org 4) packet                 : pi4vrz(a)pi8apd -- pi4vrz/a --------- we schakelen nu over op fone ----------------